“Jahti amerikan u shpëtua nga autoritetet shqiptare, ndërsa personat që ishin…” - Ngjarja që çuditi Departamentin e Shtetit

Kur shefi i ri i delegacionit të Shqipërisë në Kombet e Bashkuara, Bashkim Pitarka, arriti në drekën e dhënë në apartamentin e shefit të delegacionit francez, ai dukej i nxehur teksa shikonte tre diplomatët amerikanë. “Unë nuk do t’i shtrëngoj duart me amerikanët dhe rusët”, – tha diplomati shqiptar me zë të lartë dhe të zhurmshëm. “Më kanë urdhëruar”. Joseph V. Reed, zëvendësshefi i delegacionit amerikan, i zgjati dorën si “pjesëtar i racës njerëzore”, por Pitarka e ktheu mbrapsht dhe i nervozuar për pritjen e rezervuar, dukej i sigurt se ata nuk ishin ulur në një radhë mospërfillëse, në dhomën e ngrënies.

Disa veprime delikate në diplomaci zgjidhen me lidhjet përmes vendeve që nuk kanë marrëdhënie formale. Shtetet e Bashkuara, si dhe vendet e tjera, përdorin përgatitjet e komplikuara, të cilat varrojnë sipas shkallës së miqësisë apo edhe nevojave praktike. Për shembull, Uashingtoni u përfaqësua në Iran përmes Ambasadës Zvicerane në kohën kur radikalët islamikë pushtuan Ambasadën Amerikane në vitin 1979.

Për shkak të synimeve iraniane dhe frikës për sigurinë e tyre, asnjë nga diplomatët amerikanë nuk punonte më atje. Në Uashington, Irani është përfaqësuar teknikisht nga Ambasada Algjeriane, por ajo operon edhe me zyra nëpër disa qytete. Shtetet e Bashkuara i lejojnë iranianët të punojnë atje, për të bashkëpunuar me kërkesat e partnerëve të qindra iranianëve në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Iranianët kanë përfaqësuar Teheranin në Uashington.

Ata ishin të pajisur me pasaporta ose me leje qëndrimi. Këto kanale zakonisht nuk funksionojnë plotësisht, sepse Irani dyshonte në neutralitetin e Zvicrës. Gjatë negociatave, javën e fundit për lirimin e korrespondentit të “Wall Street Journal”, Gerald F. Seib, autoritetet zvicerane ishin të paafta të merrnin ndonjë përgjigje nga zyrat e Ministrisë së Jashtme. Turqia dhe Pakistani, të cilat kanë marrëdhënie të mira me të dyja palët, ndihmuan në realizimin e kësaj marrëveshjeje.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës, i shkëputën marrëdhëniet diplomatike me Libanin, pasi një turmë njerëzish dogjën Ambasadën Amerikane në vitin 1979 dhe Belgjika përfaqësoi interesat e këtij vendi. Demonstruesit anti-amerikanë marshonin shpesh edhe përpara Ambasadës së Belgjikës në Tripoli.

Në rastin e Shqipërisë, e cila përjashton çdo kontakt me secilën superfuqi dhe disa qeveri të tjera që Shtetet e Bashkuara të Amerikës nuk i njohin, për shembull Koreja e Veriut, Vietnami, Kamboxhia dhe Angola, pa lidhje formale, marrëdhëniet janë përfaqësuar nëpërmjet shteteve të treta.

Por zyrtarët amerikanë dhe vietnamezë takohen rregullisht në Hanoi dhe në qytetin Ho Chi Minh, ku diskutonin për fatin e amerikanëve të humbur që nga koha e Luftës së Vietnamit. Angola është një tjetër rast delikat. Zyrtarë e Departamentit të Shtetit, pranuan se vetëm një marrëveshje informale me ambasadat Perëndimore, ndihmoi në mbrojtjen e shtetasve amerikanëve atje.

Në Kubë, përsëri biznesi amerikan është i përfshirë nga një seksion interesash nën rrethanat dhe përkujdesjen zvicerane, që operon më shumë si një ambasadë. Ajo ka rreth 20 diplomatë amerikanë, brenda saj. Havana dhe Uashingtoni, kanë përdorur interesat e tyre rajonale për negociata me objektiva, si ndëshkimi i rrëmbyesve të avionëve dhe emigrimit të kubanëve në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Por disa çështje si trupat kubane në Angola, janë diskutuar në nivelet më të larta. Në Nikaragua dhe Afganistan, megjithëse Uashingtoni financon edhe rebelët anti qeveri, megjithatë ka marrëdhënie diplomatike dhe ambasadë. Por vendi i ambasadorit është i lirë në Kabul, që prej vitit 1979, kur u krye vrasja e ambasadorit amerikan, Adolph Dubs.

Mbase vendi më i përshtatshëm për lidhjet mes vendeve që kishin armiqësi ose, nuk kishin marrëdhënie, ishin Kombet e Bashkuara, ku shumë vende mbanin përfaqësuesit e tyre. Bisedimet për rivendosjen e marrëdhënieve të Shteteve të Bashkuara me Mongolinë, muajin e fundit u drejtuan nga shefi i delegacionit amerikan, Vernon A. Walters dhe zëvendësshefi Herbert S. Okun, të cilët flisnin rusisht, gjuhë e përdorur kryesisht nga pjesa dërrmuese e diplomatëve mongolezë.

Çështjet e Departamentit të Shtetit, udhëzoheshin me shpjegime në detaje duke përcaktuar edhe mënyrën e drejtimit për zyrtarët, të cilët takoheshin me diplomatë nga vendet kundërshtare. “Dremitem tek ata dy herë, – thotë ai, – kur ata nuk reagojnë, unë tërhiqem”.

Shpëtimi i jahtit, interpretime për “shkrirje akujsh”

Shpëtimi dhe lënia e lirë e një jahti amerikan me katër persona në bord, nga autoritetet shqiptare, solli një pështjellim të çuditshëm tek Uashingtoni zyrtar, në qershorin e vitin 1987. Që prej ndërprerjes së marrëdhënieve diplomatike nuk kishte patur asnjë shenjë afrimi.

Dhënia e ndihmës dhe lirimi i tyre pa asnjë lloj problem, solli reagime të ndryshme tek autoritetet amerikane, ku disa prej të cilëve e interpretuan si një shenjë për “shkrirjen e akujve”, mes dy vendeve.

Të gjithë ngjarjen dhe interpretimet në lidhje me të, e ndodhur në qershorin e vitit 1987, e sjell artikulli i radhës së “New York Times”, që gazeta ofron për lexuesit, ku trajtohen edhe hamendësimet për një hapje të mundshme të Shqipërisë me Perëndimin, si dhe opinionet e ndryshme të diplomatëve të ndryshëm. Memorie.al