Serbia dhe NIS - kostoja e manovrave të Vuçiqit

Koha po kalon për qeverinë serbe: deri më 25 nëntor, shteti duhet të vendosë se çfarë të bëjë me Industrinë e Naftës së Serbisë (NIS). Kjo hap dilema të thella energjetike, financiare dhe gjeopolitike që Beogradi nuk mund ti shtyjë më.

NIS ka qenë në pronësi të shumicës nga Gazpromneft i Rusisë që nga viti 2008, prandaj është vënë nën sanksione të SHBA-së, të vendosura me arsyetimin se Rusisë duhet ti ndalohet të përdorë të ardhurat nga energjia për luftën në Ukrainë.

Këto sanksione janë shtyrë tetë herë që nga janari i këtij viti, por më në fund hynë në fuqi më 9 tetor. Zbatimi i tyre pati pasoja të menjëhershme: furnizimet me naftë përmes tubacionit Janaf praktikisht janë ndalur, duke i lënë rafineritë serbe me lëndë të para vetëm deri në fund të nëntorit, thanë zyrtarët serbë.

Pasojat e energjisë dhe financiare

NIS ka një pozicion strategjik kyç në sistemin energjetik të Serbisë. NIS furnizon më shumë se katër të pestat e benzinës dhe naftës në vend. Mbyllja e rafinerisë, paralajmëron eksperti i energjisë Milosh Zdravkoviq, do të kishte pasoja katastrofike për ekonominë.

"NIS punëson rreth 14.000 njerëz. Ata paguan rreth dy miliardë euro në buxhetin serb në vitin 2023 dhe 2.08 miliardë në vitin 2024. Kjo është thelbësore për buxhetin tonë, dhe ne nuk mund të punojmë pa të", tha Zdravkoviq për DW.

Por pasojat mund të jenë edhe më të mëdha, sepse NIS është në zonën e sanksioneve dytësore. Kjo do të thotë se do të preken të gjitha kompanitë që bëjnë biznes me të -  mbi të gjitha bankat.

Guvernatorja e Bankës Kombëtare të Serbisë, Jorgovanka Tabakoviq, konfirmoi se BKS ka marrë paralajmërime se mund të bjerë nën sanksione dytësore nëse bashkëpunon me një entitet që është tashmë nën masa.

"Shpresoj se nuk do të ketë sanksione të tilla sepse kjo do të thoshte bllokim i të gjitha pagesave", tha Guvernatorja.

Rreziku nga nacionalizimi

E vetmja rrugëdalje nga kriza është përmes një ndryshimi të përhershëm të pronësisë - domethënë, largimit të aksionarëve rusë nga NIS. Ministrja e Energjisë Dubravka Gjedoviq Handanoviq njoftoi se pronarët rusë kanë rënë dakord të shesin 56,15 përqind të aksioneve të tyre. Megjithatë, emri i blerësit potencial nuk po zbulohet për shkak të, siç thotë ajo, "negociatave serioze biznesi".

Nëse marrëveshja me një palë të tretë dështon, shteti do të blejë aksionet e pronësisë, tha Presidenti serb Aleksandar Vuçiq.

"Nëse nuk kemi zgjidhje tjetër, pavarësisht se sa kushton, do të gjejmë para, do të flasim me evropianët dhe të gjithë të tjerët. Dhe atë që unë dhe [Guvernatorja] Jorgovanka Tabakoviq kemi folur për një operacion special, do të duhet ta bëjmë. Ne do ti sigurojmë paratë... Dua të shmang konfiskimin, shtetëzimin dhe sekuestrimin e pronës me çdo kusht. Kjo nuk është shumica e palës ruse", tha Vuçiq.

Kjo paketë me siguri do ti kushtonte Serbisë midis një miliard e gjysmë dhe dy miliardë euro, vlerëson gazetarja e ekonomisë Radojka Nikoliq për DW. Nëse kjo shumë do të hiqej nga buxheti, investimet e tjera - siç është projekti Expo ose ndërtimi i stadiumit kombëtar - do të duhej të shtyheshin ose shteti do të duhej të merrte borxh shtesë.

Përdorimi i rezervave valutore

"Por ky do të ishte një sinjal shumë i keq, sepse rezervat valutore ekzistojnë për të garantuar likuiditetin e shtetit", thotë Radojka Nikoliq për DW. "Kjo është mjaft e rrezikshme, plus që dërgon një mesazh shumë të keq."

Vendimi për NIS nuk është më vetëm një çështje pronësie ose kontrolli menaxhues - ai hap një sërë dilemash të ndërlidhura, të cilat Serbia nuk mund ti shtyjë më, sepse varet nga lindja për energji dhe nga perëndimi për financa.

"Jemi midis një situate të vështirë. Nga njëra anë, sanksionet amerikane po e ndalojnë funksionimin e rafinerisë, nga ana tjetër, ne varemi nga gazi rus. Ky është një problem edhe më i madh, sepse Serbia konsumon 2.8 deri në 3 miliardë metra kub gaz në vit, nga të cilët 1.73 deri në 1.75 miliardë shkojnë në industri. Gazi nuk blihet në farmaci, kështu që nuk mund ta marrësh kur të duash", shpjegon Milosh Zdravkoviq.

Beogradi tani po përpiqet ta zbusë situatën në të dyja frontet. Presidenti Vuçiqështë mburrur vazhdimisht në paraqitjet publike se po "lyste" dhe po përpiqej të qetësonte Perëndimin. Kohët e fundit, Serbia përmbushi edhe interesat e familjes së Presidentit të SHBA-së Donald Trump duke miratuar një ligj që do ti jepte tokën e Shtabit të Përgjithshëm në Beograd Jared Kushner, dhëndrit të Trump.

Nga ana tjetër, duke qenë pasiv në qasjen e tij ndaj zgjidhjes së çështjes së NIS, Beogradi po përpiqet të mos e zemërojë Moskën dhe kështu të sigurojë zgjatjen e marrëveshjes së gazit.

Politika me disa ulëse

Analistët paralajmërojnë se një qasje e tillë po bëhet e paqëndrueshme. Çdo mesazh i paqartë ose vonesë në vendim mund të ndikojë drejtpërdrejt në ndihmën financiare, investimet dhe besimin e partnerëve, të cilët janë gjithnjë e më skeptikë ndaj "diplomacisë shumëdrejtimëshe" të Beogradit.

"Politikisht, është më e rëndësishme të ndahemi nga Rusia në frontin e energjisë. Do të jetë e dhimbshme, por ne kemi jetuar në një vend të sëmurë për vite me radhë, kështu që shpresojmë se do të shërohemi pas kësaj", tha për DW Radomir Dikliq, president i Lëvizjes Evropiane në Serbi. Ai ka frikë, megjithatë, se autoritetet serbe nuk do të marrin një vendim që është më i miri për vendin, por për interesat e tyre personale.

Nikoliq beson se, pavarësisht zgjidhjeve afatshkurtra, kapitali amerikan do të hyjë në sektorin energjetik serb në planin afatgjatë. "Jam i bindur se çfarëdo transaksioni që të bëhet tani - ku përmenden edhe disa fonde arabe - mund të jetë një zgjidhje e përkohshme, duke parë në planin afatshkurtër. Zgjidhja afatgjatë me siguri do të jetë hyrja e kapitalit amerikan në të gjithë sektorin energjetik të Serbisë. Dhe mendoj se kjo përcaktohet pak a shumë nga disa plane gjeostrategjike", shpjegon Nikoliq.

Në fund të fundit, fati i NIS do të jetë një provë e aftësive diplomatike të Beogradit, por edhe e gatishmërisë së tij për të bërë gjetur një zgjidhje. Pa një lëvizje të qartë, Serbia mund të gjendet e zënë midis varësive energjetike dhe presioneve gjeopolitike.

"Politika serbe është udhëhequr prej kohësh nga parimi: Le të ndodhë çfarë të ndodhë. Do të ketë naftë, është vetëm çështje çmimi. Pompat do të funksionojnë, ne do të importojmë, siç importon Bosnjë-Hercegovina, siç importon Kroacia, kjo do të reflektohet në standardin përfundimtar", paralajmëron Zdravkoviq.

Ndërsa koha mbaron, hapësira për manovrim po ngushtohet me shpejtësi. Çmimi i pavendosmërisë mund të jetë i lartë. / DW